Ο Kρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της Ισπανικής αναγέννησης Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε το 1541 στο χωριό Φόδελε, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πόλη του Ηρακλείου.
Η καταγωγή της οικογένειας Θεοτοκόπουλου λέγεται πως ξεκινάει από παλιά και πως εγκαταστάθηκε στην Κρήτη πριν ακόμη την καταλάβουν οι Βενετοί. Ο Θεοτοκόπουλος έφυγε από την Κρήτη, στην ηλικία 19 ετών με πείρα στη ζωγραφική, και αυτό γιατί είχε δημιουργηθεί ήδη μια σχολή ζωγραφικής στον Χάνδακα το σημερινό Ηράκλειο όπου και φοίτησε.
Αρχικά εκπαιδεύτηκε ως αγιογράφος κατά την περίοδο της ενετικής κυριαρχίας του νησιού, όπου και ταξίδεψε στη Βενετία, όπου επηρεάστηκε από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Τιντορέτο και τον Τιτσιάνο, του οποίου υπήρξε μαθητής, υιοθετώντας στοιχεία από τον μανιερισμό. Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ολοκλήρωσε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα του, σύμφωνα με στοιχεία του Δημοτικού Οργανισμού Πολιτισμού Περιβάλλοντος Αθλητισμού Μαλεβιζίου.
Στην Κρήτη τον βάπτισαν Κυριάκο, αλλά όταν ξενιτεύτηκε, το Κυριάκος καθώς έμοιαζε με το «Κύριος», μεταφράστηκε στα λατινικά Dominus και σε συνέχεια Dominico . Κι έτσι στη θετή του πατρίδα, την Ισπανία, έμεινε σαν Δομήνικος ο Έλληνας, γνωστός ως Ελ Γκρέκο.
Το 1560 ο Θεοτοκόπουλος αφήνει την Κρήτη καθώς παίρνει την απόφαση και φεύγει για την Βενετία. Περιπλανήθηκε στη μεγαλούπολη, βρήκε τους συμπατριώτες του που είχαν ολάκερη παροικία και πιάνει αμέσως δουλειά. Η επίδραση μεγάλων Βενετών ζωγράφων όπως των Πάλμα, Βέκιο, Τιντορέττο, δημιουργεί τη «Βελτιωμένη Βυζαντινή Σχολή», που είναι κράμα τεχνοτροπιών.
Έργα της νεανικής ηλικίας του Γκρέκο, δηλαδή πριν την εποχή της μετάβασής του στη Βενετία θεωρούνται «Η Προσκύνησις των Μάγων» του Μουσείου Μπενάκη στην Αθήνα,
«Η Δευτέρα Παρουσία», «Η θεραπεία του Τυφλού» της Πινακοθήκης της Δρέσδης, ο «Ευαγγελισμός» του Πράδο στην Μαδρίτη, «Η Βάπτιση του Χριστού» στην Αγγλία, και η λεγόμενη «προσωπογραφία μιας Κρητικιάς» όπου η προσωπογραφία αυτή η λεγόμενη αλλιώς «Κυρία με την ερμίνα» είναι έργο μάλλον του 1580 με 1582.
Αναζητώντας ύστερα απ’ αυτόν τον αποκλεισμό τον πρώτο του δάσκαλο, πήγε στο διάσημο Ιάκωβο Δαπόντε που είχε το εργαστήριό του 80 χιλιόμετρα μακριά από τη Βενετία, στο Bassano, ο οποίος δέχτηκε με ιδιαίτερη θερμότητα το Θεοτοκόπουλο και τον κράτησε μαζί του δέκα ολόκληρα χρόνια όπου και εκεί διαμόρφωσε οριστικά το ταλέντο του, και έγινε Βενετός καλλιτέχνης.
Στα 1570 ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος- καθιερωμένος πια σαν Γκρέκο, εγκαταλείπει το Βασσάνο και γυρίζει στη Βενετία όπου όμως δεν έμεινε για πολύ. Το Νοέμβριο του 1570 ο Γκρέκο φεύγει για τη Ρώμη. Αυτό είναι βέβαιο αφού υπάρχει η συστατική επιστολή του Ντον Τζούλιο Κλόβιο προς τον Καρδινάλιο Φαρνέζε.
Λόγω όμως αντιπαράθεσης με άλλους ζωγράφους και μετά από 10 χρόνια πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει την αιώνια πόλη και το 1580 να βρεθεί στην Μαδρίτη της Ισπανίας όπου τότε βασίλευε ο Φίλιππος Β΄, άνθρωπος που προστάτευε τους καλλιτέχνες και τους βοηθούσε. Στην αυλή του Φιλίππου εργάστηκε πολλά χρόνια.
Στη Μαδρίτη ο Γκρέκο έκανε πολλές προσωπογραφίες διασήμων ανθρώπων καθώς και το εικονοστάσι του Σαν Ντομίγκο ελ Αντίγου. Αφού διέπρεψε σε λίγο διάστημα ως σχεδιαστής κοντά στον αρχιτέκτονα Ερρέρε, φεύγει το 1584 για το Τολέδο όπου έγινε και δημότης του. Εκεί μαθαίνουμε πως ασχολήθηκε και με την αρχιτεκτονική γιατί πεθαίνοντας άφησε και βιβλία αρχιτεκτονικά.
Το 1578 γεννιέται ο γιος του Δομήνικου, Jorge Manuel. Ο Δομήνικος δεν θα παντρευτεί ποτέ τη μητέρα του παιδιού του Jeronima de las Cuevas και το 1580 στις 25 Απριλίου ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β΄ δίνει εντολή να χορηγηθεί στον Ελ Γκρέκο ένα χρηματικό ποσό, προκειμένου να προχωρήσει στην εκτέλεση του έργου «Το μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου και της θηβαϊκής λεγεώνας».
Το 1603 ο Jorge Manuel μνημονεύεται στο εξής ως συνεργάτης του πατέρα του και ως ζωγράφος και ο ίδιος. Ο Luis Tristan de Escamilla, φίλος του Jorge Manuel, εργάζεται ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο του Δομήνικου και θα αποβεί ο συνεχιστής της τέχνης του Greco στην Ισπανία.
Το 1614 ο Δομήνικος πεθαίνει (7 Απριλίου). Το 1900 ύστερα από το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και το έργο του, ξεκινά το ενδιαφέρον και της Ισπανίας για την καταγωγή του μεγάλου ζωγράφου.
Μετά από έρευνες που έγιναν από την Ισπανία και το Ισπανικό προξενείο στην Ελλάδα, στις 27 Ιουλίου του 1934 καθηγητές και φοιτητές του Πανεπιστημίου Βαλιαδολίδ, ήρθαν στη γενέτειρα του, το Φόδελε και ως ένδειξη σεβασμού και απόλυτου θαυμασμού στον μεγάλο ζωγράφο, εντοίχισαν επιγραφή σε ειδική στήλη βγαλμένη από τον βράχο του Τολέδο, τιμώντας έτσι την γενέτειρα του Θεοτοκόπουλου, στην οποία επιγραφή αναγράφεται:
«Η σχολή της ιστορίας του πανεπιστημίου Βαλιαδολίδ παλμός μέσα στην καρδιά της Καστίλιας, προσφέρει στο Φόδελε την πλάκα αυτή βγαλμένη από τον βράχο του Τολέδο ενθύμιων της αθανάτου δόξης του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου» Ιούλιος 1934.
Τέλος, να αναφερθεί ότι στη γενέτειρα του το Φόδελε υπάρχει το Μουσείο Ελ Γκρέκο.
