Μόλις 25 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, βρίσκεται το παραδοσιακό χωριό Σμάρι, που αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα της επαρχίας Πεδιάδας στο Δήμο Καστελλίου.
Το Σμάρι έχει κηρυχθεί διατηρητέος και παραδοσιακός οικισμός και οι κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Το τοπωνύμιο προέρχεται από το σμάρι, που σημαίνει σμήνος μελισσών και χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον πυκνό πληθυσμό της περιοχής σε αρχαιότερους χρόνους. Με το σημερινό όνομα το βρίσκουμε για πρώτη φορά το 1375, σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα. Αναφέρεται το 1583 Smari με 196 κατ. (Καστροφύλακας, Κ95). Στην τουρκική απογραφή του 1671 γράφεται Asmari με 139 χαράτσα και στην αιγυπτιακή του 1834 Smari. To 1881 ανήκε στο δήμο Καστελλίου. Το 1928 κηρύχθηκε έδρα ομώνυμης κοινότητας, μέχρι το 1998, οπότε με το Σχέδιο Καποδίστρια παρέμεινε στο Δήμο Καστελλίου αλλά ως Δημοτικό διαμέρισμα. Το άλλο του τοπωνύμιο κατά τους χωρικούς είναι Μικρό Παρίσι.
Αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν τα τελευταία χρόνια (1978-1983) απέδειξαν ότι ο οικισμός κατοικήθηκε από την πρώιμη αρχαιότητα (τα αρχαιότερα ευρήματα ανάγονται στη δεύτερη Μεσομινωική εποχή). Οικισμοί, αγροικίες, ιερά, ναοί, νεκροταφεία των μινωικών και ιστορικών χρόνων, εντοπίζονται να αναπτύσσονται διαδοχικά ή και συγχρόνως γύρω από το σημερινό χωριό και το λόφο του Προφ. Ηλία (υψομ.594 μ.),ο οποίος φαίνεται να αποτελεί διαχρονικά το επίκεντρο του λατρευτικού και οικιστικού ενδιαφέροντος. Η Ακρόπολη, φαίνεται να είναι ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος στην ευρύτερη περιοχή του δήμου Καστελλίου.
Κυριότεροι ναοί στο Σμάρι, είναι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (ναός δίκλιτος αφιερωμένος και στους Άγιους Πάντες), της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τα εξωκλήσια του Αγίου Γεωργίου με τοιχογραφίες από το 1320, του Προφήτη Ηλία, του Σωτήρος Χριστού στη ΝΔ πλαγιά του λόφου του Προφ.Ηλία, o Ναός του Αγ. Γεωργίου μέσα στο Σμαριανό κάμπο καθώς επίσης και o ιερός ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Στη νότια πλαγιά του λόφου του Προφ.Ηλία βρίσκεται η Μονή Καλλέργη αφιερωμένη στον Αγ.Ιωάννη τον Πρόδρομο και σχετίζεται άμεσα με τη γνωστή ισχυρή και ιστορική οικογένεια των Καλλέργηδων που έδρασε στη περίοδο της Ενετοκρατίας.
Στο Σμάρι θα αντικρύσετε πετρόκτιστα παλιά ανακαινισμένα σπίτια, που δίνουν τη δική τους ταυτότητα στο σύνολο του χωριού που από μόνο του είναι ξεχωριστό.
Το Σμάρι μεταξύ των άλλων έχει και δικό του Πολιτιστικό Σύλλογο, ο οποίος κατά καιρούς κάνει διάφορες και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, με πιο πρόσφατο το «7ο Φεστιβάλ Πολιτισμού» που πραγματοποιήθηκε στο Σμάρι το χρονικό διάστημα από 9 έως 18 Αυγούστου 2019 και διοργανώθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σμαρίου.
Ο Πολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Σμαρίου ιδρύθηκε το 1984 με σκοπό:
– Τη συνένωση των ανθρώπων που γεννήθηκαν, που κατοικούν και που αγαπούν το Σμάρι, για την ανάπτυξη του χωριού και τη βελτίωσή του στον κοινωνικοοικονομικό και πολιτιστικό χώρο.
– Να θερμάνει και να τονώσει τις σχέσεις των μόνιμων κατοίκων του Σμαριού από τη μια και των απόδημων Σμαριανών και φίλων του χωριού από την άλλη.
– Να προσφέρει κάθε δυνατή συμπαράσταση στους νέους μας για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των Τεχνών.
– Να εμπνέει στα παιδιά του χωριού την αγάπη και την περηφάνεια για τον τόπο καταγωγής τους και την ανάγκη να φροντίζουν το Σμάρι, να επιστρέφουν σε αυτό και να διατηρούν την παράδοσή του.
– Να διασώσει, να διαφυλάξει, να αξιοποιήσει και να προβάλει την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας.
– Να προστατεύσει το φυσικό περιβάλλον, τα ιστορικά, τα αρχαιολογικά και τα αρχιτεκτονικά μνημεία της περιοχής μας. (απόσπασμα από άρθρο 2 καταστατικού).
Τέλος να αναφέρουμε ότι το Σμάρι εκτός από τα πολύ γραφικά σοκάκια του, διαθέτει μια πολύ όμορφη πλατεία στην οποία ο επισκέπτης θα νιώσει την απόλυτη γαλήνη και τις μυρωδιές της κρητικής γης να τον ταξιδεύουν σε αγνές και αλλοτινές εποχές.
Με πληροφορίες από wikipedia